Demencja stanowi jedno z najpilniejszych wyzwań dla zdrowia publicznego – postępującą chorobę, która niszczy zarówno jednostki, jak i rodziny. Chociaż wiek i czynniki genetyczne są znanymi czynnikami ryzyka, coraz więcej dowodów wskazuje na bardziej zaskakujący i możliwy do uniknięcia czynnik: leki, które mamy w apteczce. U wielu osób, zwłaszcza osób starszych zmagających się z wieloma schorzeniami, leki przepisywane w celu ochrony zdrowia mogą po cichu osłabiać ich funkcje poznawcze.
Problemem często nie jest pojedynczy „zły” lek, ale kumulacja działania wielu leków – praktyka znana jako polipragmazja. Może to prowadzić do złożonych interakcji i skutków ubocznych, które przypominają lub przyspieszają pogorszenie funkcji poznawczych. Zrozumienie, które klasy leków niosą ze sobą największe ryzyko, to pierwszy krok w ochronie zdrowia mózgu.
Klasy leków wysokiego ryzyka
1. Leki antycholinergiczne: główny winowajca.
Ta klasa leków stanowi najlepiej udokumentowane ryzyko. Działają one poprzez blokowanie acetylocholiny, neuroprzekaźnika kluczowego dla pamięci, uczenia się i funkcji mięśni. Chociaż efekt ten może pomóc w przypadku schorzeń takich jak nadreaktywność pęcherza moczowego czy skurcze mięśni, w mózgu w zasadzie pozbawia ośrodki pamięci niezbędnego paliwa chemicznego.
Długoterminowy wpływ: Krótkotrwałe stosowanie może powodować przejściowe splątanie, jednak liczne badania longitudinalne powiązały przewlekłe stosowanie ze znacząco zwiększoną częstością występowania diagnozowanej demencji.
Typowe przykłady:
Leki przeciwhistaminowe pierwszej generacji: difenhydramina (Benadryl), hydroksyzyna.
Trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne: amitryptylina, nortryptylina.
Leki na nadreaktywność pęcherza: Oksybutynina (Ditropan).
Leki rozkurczowe: na skurcze żołądka i zespół jelita drażliwego.
2. Benzodiazepiny i leki uspokajająco-nasenne.
Leki takie jak diazepam (Valium), alprazolam (Xanax) i zolpidem (Ambien), przepisywane w celu leczenia lęku i bezsenności, są przeznaczone do krótkotrwałego stosowania. Wzmacniają one działanie GABA, głównego neuroprzekaźnika o działaniu uspokajającym w mózgu.
Skutki długoterminowe: Przewlekłe stosowanie zasadniczo spowalnia ośrodkowy układ nerwowy. Może zaburzyć strukturę snu głębokiego, która jest niezbędna do konsolidacji pamięci, i jest konsekwentnie wiązane w badaniach na dużą skalę ze zwiększonym ryzykiem demencji.
3. Inhibitory pompy protonowej (IPP).
Szeroko stosowane w leczeniu refluksu żołądkowego i zgagi, IPP, takie jak omeprazol (Prilosec) i esomeprazol (Nexium), zmniejszają produkcję kwasu żołądkowego. Związek z pogorszeniem funkcji poznawczych jest pośredni, ale niepokojący.
Proponowane mechanizmy:
Zaburzenia wchłaniania składników odżywczych: Kwas żołądkowy jest niezbędny do wchłaniania witaminy B12 i magnezu. Długotrwałe stosowanie IPP może prowadzić do niedoborów tych składników odżywczych, które są powszechnie znanymi przyczynami odwracalnych zaburzeń funkcji poznawczych i uszkodzeń nerwów.
Zaburzenie osi jelitowo-mózgowej: Zmieniając środowisko jelit, IPP mogą negatywnie oddziaływać na mikrobiom, który jest ściśle powiązany ze zdrowiem mózgu i stanem zapalnym.
